گفتمان سیاست‌گذاری اجتماعی و توسعه ملی (مقاله سردبیر)

برای دانلود و مطالعه آنلاین نشریه، اینجا کلیک کنید.

برنامه­‌ریزی اجتماعی، رفاه اجتماعی، سیاست اجتماعی، اقتصاد سیاسی...

این­ها واژگانی هستند که این روزها بیش از گذشته در فضای عمومی کشور و به‌ویژه در آکادمی به گوش می­خورند و مشخصاً موضوعات یک‌رشته یعنی سیاست­گذاری اجتماعی می‌­باشند. گفتنی است برای سال‌­ها دانشجویان دیگر رشته­‌های علوم اجتماعی نگاهی تمسخرآمیز به رشته و دانشجویان این قبیل رشته­‌ها داشته و کماکان نیز این نگاه در میان بسیاری از آن­ها دیده می­شود.

چرا سیاست­گذاری­ اجتماعی مهم است؟

با نگاهی به الگوی توسعۀ اقتصادی و مدنی که از اروپای غربی و به‌ویژه انگلستان آغاز گردیده و حالا به کشورهای آسیای شرقی رسیده است با انواع گوناگونی از برخوردها و تعاملات متفاوت حکومت نسبت به جامعه (در عرصه ملی و بین­المللی) و جامعه نسبت به حکومت می­رسیم. در انگلستان قرن هجدهم؛ آدام اسمیت کتاب ثروت ملل خود را می­نویسد و با نشان دادن راه و چاه برتری اقتصادی به‌وسیلۀ تولید صنعتی که به‌تازگی در اروپا رواج یافته بود و آموزش رفتار اقتصادی درست در داخل و خارج از کشور از مسائل اقتصادی و رفاهی نیز سخن گفت؛ به‌طوری‌که در اواخر عمرش سیاستمداران و بازرگانان بزرگ آن کشور از او به‌عنوان استاد بزرگ یادکرده و احترام زیادی برایش قائل بودند. همین‌طور اهمیتی که بیسمارک در قرن نوزدهم آلمان و یا اهمیتی که دولت آمریکا به مسائل رفاهی بعد از بحران اقتصادی 1929 و به وجود آمدن دولت رفاه بر اساس تعلیمات جان کینز و با توجه به باقی ماندن برتری این کشورها و نظام اقتصادی‌شان اهمیت توجه به این علم بیشتر برایمان آشکار می­گردد. با ظهور مارکس و بنیان­گذاری تئوری­های بی­نظیرش جهان مدرن وارد مرحلۀ جدی­تری از توجه به برابری اجتماعی و حقوق شهروندی گردید و تاکنون نیز الگوهای متفاوتی از توسعه در مناطق جغرافیایی مختلف جهان در حال پیشروی است که بیش‌ازپیش مبتنی بر رفاه و سیاست­های درست اجتماعی‌اند.

اما در کشور ایران به‌جز تأسیس چند نهاد خیریه­ای و یا اجتماعی مدنی چون کمیته امداد، بنیاد مستضعفین، سازمان تأمین اجتماعی و سازمان بهزیستی و اندک تلاش­های تقلید آمیز و یا از سر اجباری برای برآورده سازی رفاه و معیشت مردم هیچ‌گاه این مسائل در سطح کلان آن موردتوجه قرار نگرفته و به سوژه اصلی جنبش­های اجتماعی و فکری تبدیل نگردیده است. ضمن آن­که در بیشتر برهه‌های تاریخی با سرکوب شدید سندیکاها و فرمایشی سازی تشکل­های صنفی و کارگری و محدود نمودن سازمان­های مردم‌نهاد روبرو هستیم و این نشان‌دهندۀ نوعی عدم شعور و آگاهی حکومت­ها از نقش این نهادهای حکومتی و مدنی در توسعه کشور است و یا نوعی سرکوب آگاهانه در جهت عدم توسعۀ کشور و در جهت بهره­برداری هر چه بیشتر برخی دیگر کشورها از منابع ملی‌اند.

فارغ از هرگونه قضاوت ارزشی، یکی از مهم­ترین رموز تداوم نظام­های اقتصادی و سیاسی کشورهای اروپای غربی و آمریکا و ژاپن و... نسبت به عمده کشورهای خاورمیانه و جهان سوم در این است که چه حکومت و چه جامعه مدنی در آن­ها به‌طورجدی در پی یافتن راه­های تعامل با طبیعت به معنای عام آن(از فیزیکی و عینی تا اجتماعی و ذهنی) بوده و هست و تا زمانی که در کشور ما هم این مسئله جدی گرفته نشود شانس زیادی برای رسیدن به توسعه نخواهیم داشت.

ذکر این نکته خالی از لطف نیست که هم‌اکنون نیز در کشورهای غربی تلاش‌های بسیاری برای کنترل سرمایه‌داری لجام‌گسیخته و تعدیل سیاست­های تعدیل ساختاری و نئولیبرالیسم صورت می­پذیرد درحالی‌که در کشور ما چه سیاست­های نئولیبرال و چه سرمایه­داری لجام‌گسیخته روز بروز گسترش بیشتری می­یابند.

چرا باید گفتمان سیاست اجتماعی در دانشگاه رواج یابد؟

در جامعۀ آکادمیک ایران چه از سمت استادان و چه از سمت دانشجویان کمتر تلاش گردیده برای مسائل مختلف سیاسی و اجتماعی راه‌حل‌های معقول و قابل دست­یابی ارائه گردد و عمدتاً گروه­های دانشجویی در فکر ایجاد تحولات بزرگ و یک­شبه و اساتید نیز در پی ترفیع تک­خطی درجات استادی خود بدون موردتوجه قرار دادن مسائل مهم کشوری هستند. از نام پر از امید دانشکده علوم اجتماعی و جذابیت خاص فضای دانشجویی­­اش که بگذریم اینجا نیز از این بی­خردی کم سهم نبرده است. (اشاره به ابتدای همین متن و نوع نگاه بسیاری از دانشجویان علوم اجتماعی به این رشته­ها)

انجمن علمی تعاون و رفاه اجتماعی در سال­های اخیر تلاش نموده با برگزاری کارگاه­ها، نشست­ها، همایش­ها حلقه­های مطالعاتی و انواع کمیسیون­ها به گسترش گفتمان سیاست­ اجتماعی بپردازد. اینک نیز باهدف گسترش هرچه بیشتر آن در قالب نوشتار، نشریه­ای با همین نام منتشر می­نماید. امید است در طی هفته­های آتی نوعی از گفتمان سیاست اجتماعی در دانشجویان دانشکده علوم اجتماعی و دانشکده­های دیگر دانشگاه علامه شکل بگیرد.

نمونه­‌هایی از عدم وجود آگاهی علمی و تخصصی در میان مسئولین (دانشکده، دانشگاه و...)

بارها در‌ انجمن علمی پیش‌آمده که هنگام درخواست مجوز برای انجام برنامه­ای با پاسخ­های غیرعلمی و ناآگاهانه روبرو گردیم؛ برای مثال در هنگام برگزاری حلقه مطالعاتی راجع به کتابی در حیطۀ اقتصاد سیاسی (با حضور مترجم) در سال 95 کارشناس انجمن­های علمی علت مخالفت با برگزاری آن را اظهارنظر ریاست محترم دانشگاه، در باب عدم وجود هرگونه ارتباط رشتۀ تعاون و رفاه اجتماعی با مسائل اقتصاد سیاسی بیان نمود! از دیگر افاضات برجستۀ مسئولین دانشگاه زمانی بود که به کمیته نظارت بر حقوق نشریات دانشگاه نام سیاست اجتماعی را پیشنهاد دادیم؛ علت مخالفت با این نام وجود کلمۀ «سیاست» در آن بود که ما ناگزیر از سیاست‌گذاری اجتماعی استفاده نمودیم. آخرین شاهکار مسئولین نیز در قطع همکاری با دکتر رضا امیدی استاد برجستۀ گروه تعاون و رفاه اجتماعی هست که در سال­های اخیر همواره با رهنمون­های خود راه پرفرازونشیب علم‌اندوزی و فعالیت علمی در ایران را به ما نشان می­دادند و یقیناً عدم حضورشان از غنای علمی و تخصصی گروه تعاون و رفاه اجتماعی بسی خواهد کاهید.

نویسنده: میرشاهین فاطمی